Tại Hội thảo đóng góp ý kiến về dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 vừa diễn ra tại Hà Nội,, các luật sư (LS) thành viên của Đoàn LS thành phố Hà Nội đã tập trung vào toàn bộ nội dung của dự thảo, trong đó đặc biệt quan tâm đến các qui định liên quan đến hoạt động và tổ chức LS.
Mở rộng chỗ nọ, thu hẹp chỗ kia
Điều 108 Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 được thiết kế trên cơ sở sửa đổi, bổ sung các điều 129, 130, 131, 132 và 133 của Hiến pháp năm 1992. Trong đó, khoản 7 có nội dung liên quan đến hoạt động LS thông qua việc bảo đảm “quyền bào chữa của bị can, bị cáo và quyền bảo vệ lợi ích hợp pháp của đương sự”.
LS.Hoàng Huy Được (Phó Chủ nhiệm đoàn LS thành phố Hà Nội) cho rằng, so với điều 132 Hiến pháp 1992, khoản 7 điều 108 dự thảo có mở rộng phạm vi thực hiện nguyên tắc xét xử của tòa án nhưng nội dung quan trọng đối với hoạt động hành nghề của LS trong điều 132 Hiến pháp năm 1992 đã không được đề cập đến. Cùng chung mối quan tâm, LS.Ngô Ngọc Thủy trăn trở: “Nếu bỏ đi qui định đó thì hoạt động LS có còn căn cứ pháp lý, có được phát triển hay cứ “đứng tại chỗ” thôi?” bởi qui định về LS trong Hiến pháp là căn cứ pháp lý quan trọng có tính Hiến định cho các cơ sở pháp lý liên quan đến hoạt động LS được thể chế hóa bằng luật và các văn bản dưới luật.
Theo nhiều thành viên của đoàn LS thành phố, việc ghi nhận về vị trí, vai trò của chế định LS trong dự thảo Hiến pháp lần này có ý nghĩa rất quan trọng, bởi tổ chức LS và LS không chỉ là chủ thể thực hiện chức năng cơ bản của tố tụng hình sự là chức năng bào chữa, mà còn nhằm thực hiện chức năng xã hội của LS đã được ghi nhận tại điều 1 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật LS năm 2006.
Mặt khác, xét về bản chất thì chức năng bào chữa tồn tại độc lập và đối trọng với chức năng buộc tội như một tất yếu khách quan tự thân của tố tụng hình sự. Việc giới hạn nghề nghiệp LS thuộc phạm vi “bổ trợ tư pháp”, theo hướng chủ yếu hoạt động tranh tụng tại phiên tòa hình sự, như vậy vô hình chung đã làm giảm nhẹ ý nghĩa của các giá trị xã hội mà nghề nghiệp LS đóng góp vào quá trình phát triển dân chủ nói chung và hoạt động tư pháp nói riêng.
Không chỉ có vậy, LS.Ngô Ngọc Thủy cảm thấy “không phù hợp” khi qui định tại khoản 7 điều 108 dự thảo “chưa đề cập đến khả năng người thân, bạn bè được mời LS cho bị can, bị cáo, đương sự” khi qui định, việc mời LS hoặc nhờ người khác bào chữa, bảo vệ lợi ích hợp pháp chỉ dành riêng cho bị can, bị cáo, đương sự vì theo LS này, “qui định chỉ bị can, bị cáo, đương sự mới có quyền mời LS là hạn chế quyền được bào chữa của công dân”.
Tạo điều kiện cho dân dễ tiếp cận dịch vụ pháp lý
Lần đầu tiên, khoản 3 điều 32 dự thảo qui định “người bị bắt, bị tạm giữ, tạm giam, bị điều tra, truy tố, xét xử “có quyền sử dụng trợ giúp pháp lý của người bào chữa”. Dẫu đánh giá “đây là một thiết chế mới có tính tiến bộ và nhân văn sâu sắc” song LS.Được vẫn lo lắng đến khả năng “các chủ thể tiếp cận và sử dụng hữu hiệu kênh trợ giúp pháp lý” vì chưa thấy cơ chế đảm bảo cho họ thực hiện quyền này. Thực tế nhiều quyền của LS ở các giai đoạn tố tụng không được đảm bảo cũng xuất phát phần nhiều từ việc họ không đủ cơ chế để “đối phó” trước các vi phạm từ các cơ quan tiến hành tố tụng.
Nên LS.Thủy kiến nghị, mở rộng điều kiện cho người thân, bạn bè của bị can, bị cáo, đương sự được mời LS cho họ để đảm bảo LS thực sự là “nhân vật trung tâm” trong cải cách tư pháp và dịch vụ pháp lý của LS đến được với mọi công dân, đặc biệt là khi họ tham gia vào quá trình tố tụng.
Còn LS.Hoàng Huy Được quan tâm đến một qui định quan trọng đối với hoạt động của LS lần đầu tiên được qui định là “nguyên tắc tranh tụng tại phiên tòa được bảo đảm” (khoản 5 điều 108 dự thảo). Tuy nhiên, Phó Chủ nhiệm đoàn LS thành phố nhận thấy, qua thực tiễn hình sự, còn nhiều trường hợp LS không được tạo điều kiện thuận lợi tham gia nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tình nghi phạm tội, nhất là trong giai đoạn điều tra. Vì thế, ông đề nghị bổ sung qui định “phán quyết của tòa án phải căn cứ vào kết quả tranh tụng tại tòa” vào khoản 5 điều 108 dự thảo.
Với mục đích đưa hoạt động LS “vào đúng vị thế” trong xã hội, nhiều ý kiến đồng tình phải “nâng tầm” chế định LS trong Hiến pháp với việc thiết kế một điều luật mới về “tổ chức LS” trong chương VIII dự thảo, cũng như phải xem xét tính tương thích giữa qui định của nội luật và các cam kết quốc tế về quyền của người dân trong hoạt động tố tụng như ý kiến của LS.Trần Vũ Hải. Đó sẽ là cơ sở Hiến định tạo điều kiện để người dân, nhất là những người yếu thế trong hoạt động tư pháp, dễ dàng tiếp cận với các dịch vụ pháp lý của LS, cũng như giúp cho hoạt động nghề nghiệp của giới LS được phát triển thuận lợi, đúng với vai trò, vị trí trong xã hội.
Huy Anh
